Pek çok farklı kök hücre bulunur, özellikleri farklılıklar gösterir. Ancak bazı temel özellikleri sebebiyle hastalıklarda kullanılıp kullanılamayacağı ya da protokolüne karar verilir.
Dokunduğu hücreye dönüşebilme yeteneği sayesinde eğer organda eksilen hücre varsa bu organı tedavi etmek amacıyla kullanılabilir.
Dokunduğu hücreye dönüşebilir ancak mekanik bir değişiklik yapamayacağı için örneğin kalp kapakçığı kaymasına bağlı bir rahatsızlıkta kullanılamaz
Eklem bölgelerinde hücre ve doku kayıplarının giderilmesi için kullanılabilir. Ancak fazladan üreyen kemik ve ya kırıdak üremesinin tedavisi için kullanılamaz.
Cilt gençleştirmede kullanılabilir, ancak bir cilt sürekli fazla kolojen üreterek keloid (yani olması gerekenden fazla deri üretiyorsa) kullanılamaz.
Kök hücrelerden bazıları çoğalma aşamasında telomeraz enzimi üretir. Bu enzim telomer kısalmasını yavaşlatarak yaşlanmayı yavaşlatmada kullanılır. Bu özelliği özellikle Alzeihmer hastalığının tedavisinin ilk aşamalarındaki olumlu gelişmeyi tetikleyen ve beynin küçülmesini engelleyen faktördür.
Kök hücrelerden bazıları kök hücre laboratuvarında çoğalma aşamasında egzozom adı verilen ve hücrelere çoğalma sinyalini veren bir molekül üretir. Kök hücre ile beraberinde iletişim içerisinde yol alan egzozom örnek olarak kas erimesinde durdurucu ve daha sonrasında tedavi edici etkisiyle kendisini gösterir.
Mezenkimal kök hücreler çoğalırken ürediği besin kabında telomeraz ve egzozom üretiminin gerçekleşmesini sağlar. Ancak besin kabında üreyen bu tedavi edici hücre ve enzim grubu birbiri içerisinde haberleşme halindedir bu nedenle ayrıştırılmadan beraber uygulandığında hastalık tedavisinde kullanılır. İleride bu hücreler ve enzimler ayrıştırılarak kullanılabilir ancak günümüzde bu şekilde kullanımı ile ilgili tedavi edici özelliği ve ya zararlı etkileriyle ilgili yeterli çalışma bulunmamaktadır.
Yağ dokularımız içerisinde farklı kök hücre ve hücre gruplarını barındıran zengin bir kaynaktır.
Vücuttan genellikle aspirasyon ya da liposuction ile alınan yağ dokusundan ; yağ hücreleri kök hücre laboratuvarlarında enzimler yardımıyla ayrıştırılır. Kalan kısım pek çok hücreyi içeren heterojen bir hücre kombinasyonudur.
Bu hücreler arasında aşağıdaki hücreler bulunmaktadır;
• Multipotent progenitörleri (adipoz doku kökenli kök hücreler) (Progenitör hücreler yeni hücre oluşumunu sağlayan hücrelerdir.)
• Kan hücrelerini oluşturan hematopoetik kök hücreler
• Damarları oluşturan ve tedavi eden endotelyal kök hücreler
• Bağ dokularını ve kolajen üreten dokuları oluşturan fibroblast hücreleri
• Vasküler düz kas hücreleri
• Mezenkimal adı verilen pek çok farklı doku hücresine dönüşme kapasitesi olan rejeneratif (yeniden yapılanmayı sağlayan) kök hücre grubu bulunur
Dönüşme özelliği yukarıda bahsedildiği gibi çok fazla sayıda hücreyi içermesi sebebiyle pek çok farklı tedavi için SVF kullanılabilir.
Alınan yağ miktarı ne kadar fazla ise o miktarda fazla hücre elde edilir. Bu hücreler tekrar ayrıştırılarak istenilen hücre kök hücre laboratuvarlarında çoğaltılabilir. İsteğe bağlı olarak ayrıştırma işlemi yapılmadan toplu olarak da kullanılabilir.
Ülkemizde yağ dokusundan elde edilen kök hücre grubu (SVF) eklem bölgelerine, saç derisi ve ya cilde, yani dışarıdan enjeksiyon ile kullanılabilir.
Ancak sistematik yani damar yolu ile hastalık tedavisi uygulamaları için Sağlık Bakanlığı Etik Kurul izni ile uygulanabilmektedir.
Bireyin kendisinden elde edildiği ve sadece o bireye uyum sağlayabileceği için Otolog hücre sınıfına girer. Bu sebeple bazen Otolog SVF adı ile anılır.
Aşağıdaki listede bir kısmı yer alan, aslında daha fazla sayıda farklı hücrelere dönüşebilme kapasitesi olan kök hücrelerdir
• Osteoblast adı verilen ve kemik oluşumu ve devamında iyileşmesini sağlayan büyük boyutlu hücreler
• Kemik ve kıkırdak hücreleri
• İskelet kası iç liflerinin membranını kaplayan myoblast hücreler ve kas hücreleri
• Yağ, tendon, doku ve organları birbirine bağlayan stroma dokusu
• Preadiposit adı verilen hormon ve metabolik sinyalleri üreten hücrelerdir,
• Endotelyal hücreleri (Kan damarlarının içini döşeyen ve damarı oluşturan hücrelerdir)
• Endotelyal progenitör hücreleri ve lökositleri ( Progenitör hücreler yeni hücre oluşumunu sağlayan hücrelerdir.)
• Fibroblast hücreleri (Cilt dokusunda bağ ve kolojen üreten dokuların temel hücresi)
• Vasküler düz kas hücreleri (Düz kas hücrelerinden kendilerine ait sinir kaynağına sahip oldukları ve bilgilerin diğer bölgeye boşluklar sayesinde iletilen özel kas hücreleri)
• Pek çok farklı organda bulunan ve sadece o organa ait olan faklı hücre türleri
• Egzozom çok sayıda büyüme faktörü ve aminoasitler içeren, hücrelere çoğalma sinyalini veren protein kesecikleridir. Mezenkimal hücrelerin üremesi sırasında hücre etrafında oluşurlar. Mezenkimal kök hücre ile beraber kullanılması durumunda yeni hücre dönüşümünü mezenkimal kök hücre sağlarken, sayı artışının hızlı olmasını egzozom sağlar.
• Mezenkimal kök hücre çoğalması sırasında telomeraz enzimi ortaya çıkar. Telomeraz enzimi DNA da üretilen ve telomer boyutunu düzenleyen enzimdir. Telomer kısalması hücre ömrünü belirlediği için yaşlanmanın başlaması ve yaşlanma hızını belirler. Telomeraz enzimi sayesinde yaşlanma hızı yavaşlatılabilir ve yenileme hızı olması gerekenden daha hızlı olabilir.
Kemik iliğinde ve ya yağ dokusu içerisinden mezenkimal hücreler elde edilebilir.
En kolay elde edilebilir kaynak yağ dokusu olduğu için genellikle yağdan elde edilen kök hücre olan SVF içerisinden mezenkimal kök hücreler ayrıştırılarak üretilir.
Bireyin kendisinden elde edildiği ve sadece o bireye uyum sağlayabileceği için Otolog Mezenkimal kök hücre adını alır.
Bebek kordon bağında bulunan jelimsi bölge olan Wharton Jelly çok iyi bir mezenkimal kök hücre kaynağıdır. İçerisinde bulunan mezenkimal hücreler bir başkasına tam uyumlu olarak verilebilir. Bebek yeni doğduğunda hücrelerine henüz proteinler bağlanmadığı için başka bir bireye verildiğinde onun vücudu ve hücreleri ile tam uyum gösterir. Başka bir kaynaktan yani kordon bağından elde edilerek diğer bireye verildiği için Allojenik Mezenkimal Kök hücre adını alır.
Bebek kordan bağı yerine bebek kordon kanında da mezenkimal kök hücre bulunur ancak bir başkasına verildiğinde uyum oranı %5 civarındadır.
Svf, Otolog ya da Wharton jelly kaynaklı (Allojenik) mezenkimal kök hücre uygulama şekilleri;
Tedaviye ihtiyaç duyan hasarlı bir bölgeye dışarıdan enjeksiyon,
Sistematik olarak yani damar yolu ile tüm vücuda yayılacak şekilde
İntratekal yani doğrudan beyin omurilik sıvısının içerisine bel bölgesinden omurilik içerisine enjeksiyon
Girişimsel radyoloji yardımı ile anjiyo ile direk gereken organın üzerine damar yoluyla
Uygulanabilir.
Tedavi için kullanılacak yöntem uzman hekim tarafından, dünyada yapılmış çalışmalar ışığında uygulanır. Yine hücre sayısı ve tedavi tekrarı hastalığa göre değişkenlik gösterebilir.
Ülkemizde hastalık tedavisinde sistematik yani damardan kök hücre uygulamalarının tamamı Sağlık Bakanlığı etik kurul izni ile onaylandıktan sonra gerçekleştirilebilir.
Alzeihmer önlenmesi ve hastalık başlamış ise ilerlemesinin engellenmesi
Genetik olmayan otizmde özellikle 9 yaşına kadar olan çocuklarda tedavi amaçlı kullanılır. Daha çok doğum esnasında nefes almada kesinti yaşamış çocuklarda görülür.
Otoimmün sistemi (vücudun savunma sistemi) ‘nin doğru çalışmadığı ve vücudun kendi organlarına saldırmaya başladığı Multiple Sclerosis (MS), Genetik olmayan kas erimesi (muscular distrofi) gibi hastalıkların tedavisi ya da genetik olan durumlarda yavaşlatılması için kullanılabilir.
Kalp kas hücrelerinin azalması kaynaklı kalp yetmezliği ya da her türlü kas grubundaki hücre azalmasının tedavisi için kullanılabilir.
Böbrek yetmezliğinin özellikle böbreklerin tükenmeye başladığı durumlarda eksilen hücrelerin ikamesi için kullanılabilir.
Karaciğer sirozunun ilk aşamalarında erken teşhis durumunda genellikle ilerlemesinin durdurulması ya da tedavisi için kullanılabilir. Sirozun İleri aşamalarında karaciğerde çok fazla birbirinden farklı hücre olduğu kök hücrenin fayda oranı çok çok düşüktür.
Parkinson hastalığında sistematik verilerek tedavi amaçlı kullanılabilir. Ancak aynı kişide epilepsi atakları varsa hastahanede sürekli kontrollü ve uzun süreli yatış ile uygulanabilir. Diğer yandan ispat edildiği üzere Parkinson için aminoasit ve vitamin kombinasyon tedavilerinin bir arada gerçekleştirilmesi gerekir.
Oligospermi ve azospermi tedavisinde sperm kalitesinin artırılması için kullanılır. Ancak azospermi genellikle çok az sperm üretimi anlamında kullanılsa dahi aslında hiçbir sper hücresinin vücutta olmadığı durumdur. Böyle bir durumda hiçbir şekilde sper hücresi üretebilen bölge yoksa kök hücre işe yaramamaktadır.
Kadınlarda yumurta kalitesinin artırılması için genellikle yumurtayı oluşturan aminoasit ve vitamin tedavisi yapılır. Ancak yumurtalıklarında da üretime bağlı problem varsa yumurtalığın direk üzerine enjeksiyon yöntemi ile yumurta gelişimi için kök hücre kullanılabilir.
Yeterli kan akışı sağlanamaması sebebiyle gerçekleşen iskemik kalp rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılır.
Erektil disfonksiyon (İktidarsızlık) tedavisinde öncelikle sebep araştırılır. Çünkü pek çok erektil disfonksiyon hastasında aslında penise giden damar yolunda daralma vardır. Diğer bir sebep ise, kan şekeri çok yüksek olan hastalarda, kan artık reçel kıvamında koyu bir hal alır ve penise kan akışı iletilemez. Tüm bu ve buna benzer unsurlar tespit edildikten sonra, eğer problem sadece penisteki süngerimsi yapıdaki hücreler ve o bölgedeki sinirler ile ilgili ise kök hücre tedavisi uygulanabilir.
Genellikle trafik kazası sonrası gerçekleşen omurilik zedelenmeleri sonrası sinir zedelenmeleri ve ya kopmaları gerçekleşebilir. Sinir zedelenmeleri için genellikle intratekal (omuriliğin içine beyin omurilik sıvısına) enjekte edilir. Sinir kopmalarında ise günümüz teknolojisinde tek başına kullanımı hala yeterli olmamaktadır.
